Υπέροχες διαδρομές της Ποταμιάς
Ο δρόμος των προσκυνητών
Στην διαδρομή μας θα συναντήσουμε πολλά χαρακτηριστικά ευρυτανικά χωριά, όπως τις ιστορικές Κορυσχάδες, το χαριτωμένο Βούτυρο και το Νόστιμο, τα πανέμορφα Μικρό και Μεγάλο Χωριό, τα περισσότερα με αξιόλογη τουριστική υποδομή, όπου μπορούμε να σταματήσουμε για ένα καφεδάκι κάτω από τον ίσκιο των πλατανιών, να γευτούμε την εξαιρετική τοπική κουζίνα και να απολαύσουμε ένα ποτό πριν δύσει ο ήλιος. Αφήνοντας πίσω μας το Καρπενήσι το πρώτο χωριό που Θα συναντήσουμε είναι οι γραφικοί Γοργιανάδες σκαρφαλωμένοι σε υψόμετρο 900 μ. Συνεχίζοντας τον κεντρικό δρόμο της Ποταμιάς και αριστερά καθώς προχωρούμε συναντάμε το εκκλησάκι ιης Παναγιάς της Μεσαμπελιάς αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το εκκλησάκι αυτό είναι το Μοναδικό απομεινάρι του ομώνυμου Μοναστηριού που καταστράφηκε το 1821. Οι ντόπιοι έκτισαν ξανά εκκλησάκι ύστερα από την απελευθέρωση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια φορητή εικόνα του Αγ. Τρύφωνα έργο του 18ου αιώνα.
Επάνω στο κεντρικό δρόμο βρίσκεται το πάρκο ιππασίας, όπου μπορούμε με εκπαιδευμένα άλογα να απολαύσουμε όμορφους περιπάτους κατά μήκος του Καρπενησιώτη και τις δασωμένες πλαγιές.
Σε λίγο μια διακλάδωση προς τα δεξιά, οδηγεί στις Κορυσχάδες ένα από τα πιο ιστορικά και ομορφότερα χωριά της Ευρυτανίας. H ονομασία του απασχόλησε τους ερευνητές κι άλλοι την αποδίδουν στην αρχαία λέξη κόρυς – περικεφαλαία και τη σχετίζουν με τη την τοποθεσία Καμίνια για την οποία λέγεται πως κατά την αρχαιότητα κατασκευάζονταν πολεμικά όπλα και αντικείμενα. Άλλοι συνδέουν το όνομα του χωριού με τη λέξη κορόνα που σημαίνει σιδερόδετο ρόπαλο κι άλλοι με το ρήμα κορύσσω που σημαίνει ανεφοδιάζω. Απ’ όπου πάντως κι αν προέρχεται το όνομα σίγουρα θα το θυμόμαστε αφού το μικρό χωριό γοητεύει τους επισκέπτες του.
Στον κοντινό λόφο Παλιόκαστρο σώζονται ίχνη από τείχη παλιού ανερεύνητου φρουρίου, ενώ το 1954 βρέθηκαν παλιοί τάφοι και πολλά αντικείμενα από χαλκό και ορείχαλκο αλλά και κτερίσματα στην περιοχή Καμίνια. Αξιόλογο είναι το σχολείο του χωριού που κτίστηκε το 1901 με ιδιωτική πρωτοβουλία. Στο σχολείο συνήλθε το Μάιο του 1944 το Εθνικό Συμβούλιο που προήλθε από τις πρώτες Ελεύθερες Εκλογές και στο οποίο συμμετείχαν 176 Ενθοσύμβουλοι ως αντιπρόσωποι απ’ όλη τη χώρα. Με τη λήξη των εργασιών του Εθνικού Συμβουλίου εγκρίθηκε το ψήφισμα “όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό”.
Το σχολείο έχει κριθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο και φιλοξενεί το Μουσείο της Εθνικής Αντίστασης με έκθεση φωτογραφίας, έργα του φωτογράφου Σπύρου Μελετζή.
Περπατώντας στο χωριό θα συναντήσουμε πολλά παλιά αρχοντικά και την εκκλησία του Αγ. Αθανασίου που κτίστηκε τα 1865 και πανηγυρίζει στις 29 Ιουνίου. Λίγο έξω από το χωριό, στα Κουμάσια, Θα δούμε ένα παλιό μοναστήρι του 1650. Μπορούμε να φτάσουμε περπατώντας το χωματόδρομο που ξεκινά από την πλατεία των Κορυσχάδων, ακολουθώντας μια εύκολη και όμορφη διαδρομή. Επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο να συνεχίσουμε τη γνωριμία μας με την περιοχή. Μια παράκαμψη οδηγεί προς το χωριό Κλαυσί, με την αξιόλογη μεταβυζαντινή εκκλησία του Λγ. Λεωνίδα. H επόμενη διασταύρωση που θα συναντήσουμε θα μας οδηγήσει στο Βούτυρο, ένα κλασικό ευρυτανικό χωριουδάκι στο οποίο βρίσκεται η μεγαλύτερη εκκλησία του νομού αφιερωμένη στην Αγ. Παρασκευή, κτισμένη σε βυζαντινό ρυθμό, σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία.
Το Βουτύρο έχει ωραία σπίτια, πλούσια παραγωγή οπωροκηπευτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και πολλούς ξενιτεμένους, που πάντα θυμούνται και βοηθούν το γραφικό χωριό τους. Σύμφωνα με την παράδοση το όνομά του το οφείλει στον Αλή Πασά που δοκίμασε γευστικό βούτυρο στο χωριό και του έδωσε αυτή την ονομασία.
Σε υψόμετρο 800μ. στους πρόποδες του βουνού Καθάρα συναντάμε το επόμενο χωριό το Νόστιμο. Αν και η επίσημη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος του χωριού αναφέρει ότι ονομάστηκε έτσι από το νόστο των ξενιτεμένων του κατοίκων υπάρχει ακόμη μια ιστορία που το συνδέει με τον Αλή Πασά. Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση όταν πέρασε ο Πασάς των Ιωαννίνων από αυτό το καταπράσινο χωριό συνάντησε μια νόστιμη κοπέλα κι από την εικόνα αυτή έδωσε το όνομα στο χωριό. Μέσα στο χωριό θα δείτε παλιό νερόμυλο αλλά και το Ρίκο πέτρινο γεφυράκι με την καμάρα. Από το Νόστιμο ξεκινούν δυο δασικοί δρόμοι. Ακολουθώντας την κατεύθυνση μετά από περίπου 30-45′ ευχάριστης πεζοπορίας στην κορυφής της Κουρούνας απ’ όπου έχουμε πανοραμική θέα προς τα γύρω χωριά.
Ένας άλλος δασικός δρόμος που θα συναντήσουμε λίγο πριν μπούμε στο Νόστιμο οδηγεί στο Μικρό Χωριό μετά από περίπου 45′ πεζοπορίας. H συνέχεια της διαδρομής μας οδηγεί προς το Μικρό και το Μεγάλο Χωριό. Προς το παρόν Θα στρίψουμε δεξιά προς το Μικρό Χωριό. Το Νέο Μικρό Χωριό κτίστηκε βάσει σχεδίου ορεινού χωριού και το συναντάμε δύο χιλιόμετρα πριν φτάσουμε στο Παλιό Χωριό, μέσα στο πυκνό δάσος ελατιών.
Το Νέο Μικρό Χωριό είναι αληθινά ένα αναπάντεχο στολίδι της Ευρυτανίας με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική του και την ευρωπαϊκή παρουσία του που Θα πρέπει να αποτελέσει υπόδειγμα δομής και ρυμοτομίας.
Αφού κάνουμε μια στάση στην όμορφη πλατεία του θα ακολουθήσουμε το δρόμο προς το Παλιό Μικρό Χωριό. Εδώ είναι ένα τεράστιο τμήμα του βουνού κατολίσθησε τον Ιανουάριο του 1963 και τους ανοιξιάτικους μήνες σχηματίζεται μια πανέμορφη λιμνούλα την οποία αξίζει να φωτογραφήσετε. Στην πλατεία του Παλαιού Μικρού Χωριού μπορείτε να δροσιστείτε στις πέντε γραφικές βρύσες του. Στο Παλιό Μικρό Χωριό Θα δούμε την εκκλησία Αγ. Κυριακής ενώ στο παλιό σχολείο και το Μουσείο με ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό από την κατολίσθηση, αποκόμματα εφημερίδων σχετικά με την αντίσταση, κομμάτια από γραφείο που υπήρχε άλλοτε στο και συγγράμματα από την της Κατοχής. Επίσης το μουσείο φιλοξενεί παραδοσιακά αντικείμενα λαογραφικής τέχνης και κάποια αρχαία ευρήματα που ήρθαν στο φως στην περιοχή. Στο χωριό επίσης η εκκλησία της μεταμόρφωσης του Σωτήρος όπου προσευχήθηκε ο Μάρκος Μπότσαρης και σε μικρή απόσταση συναντάμε την πηγή στην οποία έχει δοθεί και το όνομά του.
Στην τοποθεσία Άνω Λόγκοβες θα δείτε το μνημείο για την εκτέλεση 12 Ελλήνων ομήρων από τους Ιταλούς στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Φεύγοντας από το όμορφο Μικρό Χωριό συναντάμε ξανά τον κεντρικό δρόμο. Στην απέναντι πλαγιά ξεχωρίζει μεγαλοπρεπές το Μεγάλο Χωριό για το οποίο Θα στρίψουμε αριστερά. Το χωριό είναι έδρα του Δήμου Ποταμιάς, στον οποίο υπάγεται και ο γειτονικός συνοικισμός Γαύρος. Το Μεγάλο Χωριό έχει πολλά γραφικά δρομάκια και παρουσιάζει έντονη τουριστική κίνηση. Για τη γοητεία της περιοχής μας προϊδεάζει λίγο πριν μπούμε στο χωριό η τοποθεσία του Αγ. Αθανασίου με το ομώνυμο εκκλησάκι. Ακριβώς στην είσοδο του χωριού μπορούμε να ακολουθήσουμε το σηματοδοτημένο μονοπάτι προς την πηγή του καταρράκτη. Με τα πυκνόφυλλα δέντρα, τις μικρές ξύλινες γέφυρες και τα κελαρυστά νερά η διαδρομή είναι πραγματικά μαγευτική.
H βλάστηση περιτριγυρίζει το Μεγάλο Χωριό και τα άφθονα νερά αυξάνουν το καλοκαίρι τη δροσιά του. Τα γραφικά πέτρινα σπίτια διατηρούν το παραδοσιακό τους χρώμα ενώ τα μονοπάτια περνούν δίπλα από το ρυάκι με τους μικρούς καταρράκτες και τα ξύλινα γεφύρια. Στο χωριό Θα συναντήσουμε την παλιά εκκλησία της Αγ. Παρασκευής, που κτίστηκε πριν από 150 χρόνια, καθώς και μια ακόμη βυζαντινού ρυθμού εκκλησία του Μεγαλοχωρίτη Αγ. Γερασίμου ταυ Νέου, που μαρτύρησε στην Πόλη στις 3-7-1812. H εκκλησία προς τιμήν του κτίστηκε με πρωτοβουλία και έρανο του γνωστού στην Αθήνα δραστήριου παλιού και προοδευτικού “Συνδέσμου Μεγαλοχωριτών η Αγία Παρασκευή”.
Αξιόλογο είναι το λαογραφικό Μουσείο που φιλοξενεί παραδοσιακές στολές, είδη οικιακής χρήσης και παραδοσιακό δημιουργήματα. Παραδοσιακά γλυκά κουταλιού και ευρυτανικά προϊόντα θα βρείτε στο Μεγάλο Χωριό και στο Γαύρο. Αξίζει, τέλος, αν είστε στην περιοχή καλοκαίρι να παραβρεθείτε στις 23 Αυγούστου στη γιορτή της Παναγίας της Προυσιώτισσας όπου γίνεται πανηγύρι στον συνοικισμό Γαύρος.
Για να φτάσουμε στο Γαύρο θα πρέπει να επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο ή να κατέβουμε με τα πόδια ή το αυτοκίνητο το δρόμο που ξεκινά μέσα από το Μεγάλο Χωριό. Στο Γαύρο κάνανε τα παλαιότερα χρόνια στάση οι προσκυνητές που πήγαιναν στο Μοναστήρι του Προύσου πεζοπορώντας. Σήμερα είναι ιδανικό σημείο για διαμονή και καλό φαγητό που θα απολαύσετε σε μια μαγευτική τοποθεσία, με γεφυράκια πάνω από τον Καρπενησιώτη. Στα νερά του ποταμού λειτουργεί εκτροφείο πέστροφας. Τα γευστικά ψάρια μπορούμε να δοκιμάσουμε στα ταβερνάκια της περιοχής.
Μια μικρή παράκαμψη από τον κεντρικό δρόμο μας οδηγεί στην Καρίτσα. Σε τούτο το χωριό, καθώς και στο επόμενο δεξιά μας, το Δερμάτι, οι κάτοικοί του κουβαλούνε από άλλη περιοχή το χώμα για να φτιάξουν με αυτό καλλιεργήσιμες πεζούλες, όπου σπέρνουν καλαμπόκι, φυτεύουν κλήματα και διάφορα οπωροφόρα δέντρα. Στην περιοχή υπάρχει το αξιόλογο φαράγγι του Βόθωνα, το οποίο διανύει κανείς σε 5-6 ώρες πορείας. Μετά το Δερμάτι μπορεί κανείς να συνεχίσει προς τη Χελιδόνα όπου έχουν έρθει στο φως αρχαία μεταλλεία χαλκού που πιθανόν να προμήθευαν με το απαραίτητο υλικό για την κατασκευή πολεμικών όπλων τους κατοίκους των Κορυσχάδων. Συνεχίζοντας το δρόμο μας προς τον Προυσό, μπαίνουμε στο μικρό φαράγγι. Εδώ Θα συναντήσουμε την επιβλητική τοποθεσία Κλειδί, όπου ένας ογκώδης βράχος στέκεται ακριβώς πάνω το πέρασμα της ασφάλτου. Στο τέλος της βουνίσιας κορυφογραμμής, δεξιά μας, βλέπουμε το “Τύπωμα”. Λέγεται ότι από αυτό το σημείο πέρασε η εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας την εποχή των εικονομάχων για να βρει κατόπιν καταφύγιο στη σπηλιά του σημερινού μοναστηριού του Προυσού, όπου και κτίστηκε εκεί ναός και μοναστήρι.
Χαμηλά στο βράχο πάνω από τη μικρή σπηλιά – εκκλησάκι με την εικόνα της Παναγίας αντικρίζουμε ένα αξιοπερίεργο -και για πολλούς ανερμήνευτο- γεωλογικό φαινόμενο. Στον κάθετο βράχο φαίνονται εφτά διαφορετικού χρώματος σχήματα που έχουν τη μορφή πατημάτων στα οποία η λαϊκή παράδοση έχει δώσει την ονομασία “Τα Πατήματα της Παναγίας”.
Όλη η σχετική παράδοση αναφέρει τα εξής: Ο Ευαγγελιστής Λουκάς κατά την περίοδο που βρισκόταν στην Πάτμο, ζωγράφισε μαζί με άλλες εικόνες και την εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται τώρα στον Προυσό. Για πολλούς αιώνες η εικόνα βρισκόταν και θαυματουργούσε σε μεγάλο ναό στην Προύσα της Μικράς Ασίας. Κατά την περίοδο της εικονομαχίας, το 829 μ.Χ. την πήρε κάποιος επονομαζόμενος επονομαζόμενος Διόνυσος και την έφερε στην Ελλάδα για να τη γλιτώσει από την καταστροφή. Κάπου στη διαδρομή όμως την έχασε και τη βρήκαν στη σπηλιά όπου βρίσκεται σήμερα κάποιοι κάποιοι βοσκοί ,που για μέρες έβλεπαν μια μυστηριώδη φωτεινή στήλη που τους έδειχνε μέρος. Ο Διόνυσος όταν έμαθε ότι η εικόνα βρέθηκε κάπου στο Καρπενήσι πήγε και την πήρε. Καθώς επέστρεφε με τη συνοδεία του έπεσαν να κοιμηθούν. Το πρωί η εικόνα είχε εξαφανιστεί και μια μυστηριώδης φωνή τους είπε ότι η επιθυμία της εικόνας ήταν να παραμείνει εκεί που βρέθηκε στην περιοχή που ήταν οι βοσκοί. Κατά τη επιστροφή της στον Προυσό η Παναγία πέρασε από το σημείο που είναι τα “Πατήματα” και τρυπώνοντας τη βουνοκορφή διέσχισε το βουνό, που πήρε τη μορφή της εικόνας.
Το ασημένιο κάλυμμα της εικόνας το δώρισε ο Καραϊσκάκης για να θεραπευτεί από τη θέρμη που τον τυραννούσε και εξαιτίας της οποίας έμενε κατά περιόδους στον Προυσό να αναρρώνει. Λίγο πριν φτάσουμε στο μοναστήρι συναντάμε δυο οχυρωμένα πέτρινα σπίτια, τον ανατολικό και το δυτικό πύργο του Καράίσκάκη που, όπως λέγεται, κτίστηκαν για να προστατεύουν τον ήρωα της επανάστασης κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του στον Προυσό.
Φτάνοντας στο μοναστήρι του Προυσσύ, του οποίου η ίδρυση τοποθετείται στα πρώτα χρόνια του 9ου αι, το τοπία μας υποβάλλει δέος και σεβασμό. Με τα πόδια θα περπατήσουμε τα λίγες εκατοντάδες μέτρα που Θα μας οδηγήσουν στον ιερό χώρο. Σκαμμένη μέσα στο βράχο, η εκκλησία της Προυσιώτισσας, μας υποδέχεται σιωπηλή και επιβλητική μέσα στην απλότητα της. Θα προσκυνήσουμε τις παλιές εικόνες και θα περάσουμε στο μικρό χώρο μέσα μέσα στο βράχο όπου βρίσκεται προφυλαγμένη με ένα γυάλινο προπέτασμα η θαυματουργή εικόνα.
Στο Μοναστήρι λειτουργεί ενδιαφέρον Μουσείο με εκθέματα, όπως εικόνες από το 15ου και 16ου αι., ιερά άμφια, αργυρά και χρυσά δισκοπότηρα, χειρόγραφοι κώδικες, τυπογραφημένα βιβλία και το σπαθί του Καραϊσκάκη. Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζουν δυο χρυσοκέντητα υφάσματα με αποσπάσματα από το Κοράνι, λάφυρα από τζάμια κατά την περίοδο της Επανάστασης. Απέναντι από το Μοναστήρι ξεχωρίζει το εκκλησάκι των Αγ. Πάντων που κτίστηκε το 1974. Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε το Ρολόι του μοναστηριού που βρίσκεται σκαρφαλωμένο σ’ ένα μικρό λοφίσκο,μετρά το χρόνο, εκεί που το πέρασμά του δεν έχει καμία σημασία.
Αφού φύγουμε από το μοναστήρι Θα συνεχίσουμε προς το όμορφο χωριό του Προύσου. Εδώ μια στάση στην κεντρική πλατεία είναι επιβεβλημένη. Η Αγαθίδειος βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις από τη Λειψία και το Κατσάμειο Γυμνάσιο είναι δύο ακόμη από τα αξιοθέατα του χωριού. Ο Προυσός έχει πολλά ταβερνάκια και ψησταριές με παραδοσιακές λιχουδιές καθώς και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια.
Αν αγαπάτε τα σπορ Θα πεζοπορήσετε μέχρι τη “Μαύρη Σπηλιά” που βρίσκεται στην απέναντι άκρη του χωριού του Προυσού και απέχει περίπου μισή ώρα με τα πόδια από το δρόμο, μέσα σε μια διαδρομή γεμάτη λιμνούλες, τρεχούμενα νερά και καταπράσινο περιβάλλον. Ονομάζεται και Αποκλείστρα, γιατί έχει δύο εισόδους, η μια από το χωριό και η άλλη βρίσκεται έξω από τον οικισμό. H σπηλιά αυτή υπήρξε καταφύγιο για τους κάτοικους της περιοχής στα χρόνια του μεγάλου ξεσηκωμού του Έθνους μας. Εκεί κρύφτηκαν γυναικόπαιδα των πολεμιστών, φυλάχτηκαν πολεμοφόδια και τροφές. Ακόμα και από το πολιορκημένο Μεσολόγγι ανέβηκαν στα 1824 και βρήκαν καταφύγιο.
Πολλοί επισκέπτες σταματούν στον Προυσό και παίρνουν το δρόμο της επιστροφής. Η γύρω περιοχή όμως επιφυλάσσει όμορφες εκπλήξεις σ’ όσους αποφασίσουν να τη γνωρίσουν. Σε μικρή απόσταση θα φτάσετε στην Καστανιά όπου θα δείτε τις οκτώ ενδιαφέρουσες εκκλησίες του χωριού, ενώ ο δρόμος φτάνει μέχρι τον Πρόδρομο. Από την άλλη πλευρά ο δρόμος μας οδηγεί στα χωριά Κούλιο, Εσωχώρια και τον Ασπρόπυργο με τους συνοικισμούς Βρυσούλα και Παρηγόρης. Σε μικρή απόσταση από το χωριά υπάρχει η τοποθεσία “Πόλεμος”, όπου βρέθηκαν πολλά αντικείμενα παλιού κατεστραμμένου οικισμού.
Ο δρόμος συνεχίζει προς το χωριό Βελωτά. Αξίζει να κάνετε μια βόλτα στο γραφικό εκκλησάκι του Άι-Λιά, να σταματήσετε για περίπατο και πικ νικ στο ποτάμι ή να απολαύσετε τα ψητά στο γραφικό καφενεδάκι του χωριού. Στη Βελωτά ανήκει και ο παραδοσιακός μικρός οικισμός Βελωτούλα που είναι ένα πραγματικό στολίδι της περιοχής. Μικροί χωματόδρομοι οδηγούν στα επόμενα χωριά Σαρκίνη, Σταυροχώρι, Ισώματα και Καταβόθρα.
H Καταβόθρα ανήκει στο Δήμο Προυσού και το κυρίως χωριό είναι κτισμένο στους πρόποδες ενός τμήματος της οροσειράς του Παναιτωλικού σε υψόμετρο 680 μέτρα. Το χωριό περιτριγυρίζεται από ψηλά βουνά που αρχίζουν από 1.400μ. και φθάνουν τα 1.800μ. στην οροσειρά του Παναιτωλικού.
Στα ίχνη των Γαλατών
Σε αυτή τη διαδρομή μας θα ακολουθήσουμε το περιμετρικό δρόμο των βορείων παρυφών της Καλιακούδας και θα γνωρίσουμε τα πανέμορφα χωριά της νοτιοανατολικής Ευρυτανίας, ανάμεσά τους το Κρίκελλο και τη Δομνίστα. Αν δεν θέλουμε να επιστρέψουμε από τον ίδιο δρόμο μπορούμε να κάνουμε μια μικρή διαδρομή σε χωματόδρομο – σε ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό τοπίο- και να φτάσουμε από το χωριά Σύγκρελλο και Ανιάδα στο Κλαυσί, όπου βρίσκεται το μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο του νομού.
Βγαίνοντας από το Καρπενήσι ακολουθούμε το δρόμο προς τον Αγ. Νικόλαο. Μια μικρή πινακίδα δεξιά μας οδηγεί στη Μυρίκη ένα ήσυχο χωριό με την εκκλησούλα του Προφήτη Ηλία σ’ ένα γαλήνιο πλάτωμα στην κορυφή του χωριού. Στο κέντρο της Μυρίκης συναντάμε την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου του 1898.
Συνεχίζουμε προς τον Αγ. Νικόλαο, το πρώτο καταπράσινο χωριό που συναντάμε κατεβαίνοντας από τη Ράχη του Βελουχιού ερχόμενοι από τη Λαμία. Απέχει 9 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι και είναι κτισμένο αμφιθεατρικά ανάμεσα σε κατάφυτη έκταση καστανιών, πλατανιών, καρυδιών και οπωροφόρων δένδρων που πλαισιώνονται από έλατα. Με όλες τις στέγες κατακόκκινες, νομίζεις πως βρίσκεσαι στις Άλπεις ή σε ελβετικό χωριό. Το χειμώνα η πλατεία και το χωριό βρίσκονται αρκετά συχνά μέσα στα χιόνια. Αν βρεθείτε εκεί αυτή την περίοδο ιδανική πρόταση είναι να δοκιμάσετε το ντόπιο τσίπουρο και ψημένα κάστανα στη φωτιά. Στο χώρο στεγάζεται τώρα ο ναός του Αγ Νικολάου εκ Βουνένης του 1887 βρισκόταν παλιότερα το μοναστήρι της Παναγίας που καταστράφηκε λίγα χρόνια πριν από τον αγώνα του 1821. Το χωριό καταστράφηκε από πυρκαγιά από τα κατοχικά στρατεύματα του Μουσολίνι και του Χίτλερ στα χρόνια 1943 – 1944 αλλά τα σπίτια του ξαναχτίστηκαν και ξαναπήρε πάλι την προηγούμενη γοητευτική μορφή του. Από την πλατεία του χωριού ξεκινά δρόμος περίπου δυο χιλιομέτρων προς τα βορειοδυτικά ο οποίος οδηγεί μέσα από το πυκνό δάσος ελάτων στο ξωκλήσι της Αγ. Παρασκευής του 1850. 0 Αγ. Νικόλαος φημίζεται για την πλούσια παραγωγή του σε κάστανα και εξαιρετικά φασόλια ενώ σπεσιαλιτέ του θεωρείται το γευστικό κοκορέτσι. Κοντά στο χωριό στις θέσεις Κρανιά, Νεράκια, Τριφυλλιές και Γυαλός υπάρχουν πηγές με ανεκμετάλλευτα θειούχα νερά, καθώς και εκτάσεις ανεξερεύνητες κοιτασμάτων γαιανθράκων.
Μετά τον Αγ. Νικόλαο ο δρόμος μας οδηγεί προς τα νότια διασχίζοντας ένα υπέροχο ελατοδάσος. Περίπου στα μισά του δρόμου προς το Κρίκελλο βλέπουμε την σήμανση για την ιστορική τοποθεσία Κοκκάλια. Στρίβουμε και ανεβαίνουμε έναν ομαλό χωματόδρομο. Στο πλάτωμα αυτό υπάρχει το αναμνηστικό Μνημείο της μάχης που έγινε το 279 π.Χ. ,όπου ενωμένοι οι Ευρυτάνες και οι Αιτωλοί κατατρόπωσαν τους Γαλάτες του Βρέννου.
Από τα πολλά ανθρώπινα κόκαλα που έβρισκαν μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι αγρότες της περιοχής πήρε το όνομά της η τοποθεσία. Ανεφοδιαζόμαστε με κρύο νερό από την πηγή και συνεχίζουμε το δρόμο προς το Κρίκελλο. Από τον οικισμό Αγ.Θεόδωροι ξεκινά ο χωματόδρομος που μπορούμε να ακολουθήσουμε στην επιστροφή μας που περνά από τα χωριά Συγκρέλο και Ανιάδα και καταλήγει στο χωριό Κλαυσί. Εναλλακτικά μπορούμε να φτάσουμε στα Κλαυσί ακολουθώντας το δρόμο της Ποταμιάς προς τον Προυσό.
Στα 1.120 μ. υψόμετρο δεσπόζει το πανέμορφο Κρίκελλο. Τα επιβλητικά βουνά στέκονται καταπράσινα το καλοκαίρι και χιονισμένα το χειμώνα. 0 Ευρυτάνας ποιητής και πεζογράφος Ζαχαρίας Παπαντωνίου έγραψε τη “Συμφωνία των Βσυνών” περιγράφοντας το μαγευτικό τοπίο που αντικρίζουμε κι εμείς τώρα. Παλιά μονοπάτια της κλεφτουριάς και των καπεταναίων, οδηγούν σε μοναδικές τοποθεσίες ανάμεσα σε πυκνά δάση από αιωνόβια έλατα, πουρνάρια, σπάνια αρωματικά φυτά και σκιερά πλατάνια που λούζονται στα νερά του πανέμορφου Κρικελλοπόταμου. Μόλις μπαίνουμε στο χωριό αντικρίζουμε επτά βρύσες που τρέχουν από τις μαρμάρινες κούπες τους αδιάκοπα το παγωμένο νερό τους. H καθεδρική εκκλησία του χωριού, ο Αγ. Νικόλαος, είναι μια από τις ωραιότερες της Ευρυτανίας και βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού με τα πυκνά πλατάνια.
Ακριβώς έξω από το Κρίκελλο διασταυρωνόμαστε με το δρόμο που συνδέει την Ευρυτανία με τη Ναύπακτο. Το επόμενο χωριό που θα συναντήσουμε στη διαδρομή μας είναι η Δομνίστα. Η Δομνίστα είναι μεγάλο χωριό με αρκετούς επισκέπτες και πλήθος αρχαιολογικά ευρήματα και βρίσκεται χτισμένο στα 1.000μ.
H αρχαία Φαντίνος ήταν το σημαντικότερο σημείο εγκατάστασης στην Ευρυτανία στην αρχαιότητα. H ανεξερεύνητη αρχαιολογική περιοχή βρίσκεται κάτω από την εκκλησία της Παναγίας (Παλιοκκλήσι). Στη Δομνίστα, στην πλατεία του χωριού, στις 7 Ιουνίου του 1942 ο Άρης Βελουχιώτης κήρυξε επίσημα τον ένοπλο αγώνα της Εθνικής Αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών. Κάθε χρόνο, την πρώτη Κυριακή του Ιουνίου, γίνονται σχετικές εκδηλώσεις στο Μνημείο Εθνικής Αντίστασης. Στο Λαογραφικό και Ιστορικό μουσείο της Δομνίστας θα δούμε πολλά παλιά αντικείμενα και πλούσιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό από διάφορες περιόδους της ιστορίας της περιοχής. Ανάμεσα στα αξιοθέατα της Δομνίστας είναι η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου που χρονολογείται πριν από το 1900.
Μια από τις πιο όμορφες τοποθεσίες είναι ο Αη Λιας που θεωρείται σαν το “πράσινο μπαλκόνι” της περιοχής και προσφέρει πανοραμική θέα. Από τη γέφυρα της Δομνίστας ο δρόμος στα ανατολικά μας οδηγεί προς τους Στάβλους. Εδώ λένε ότι υπήρχαν οι στάβλοι των ανακτόρων της Βυζαντινής αυτοκράτειρας Δομινίκης, που ήταν σύζυγος του Ουαλέντου. Άλλη παράδοση αναφέρει ότι οι στάβλοι ανήκαν στον Εύρυτο, τον αρχαίο βασιλιά της Ευρυτανίας, που είχε πρωτεύουσα τη θρυλική Οιχαλία.
Ο δρόμος από εδώ συνεχίζεται ανηφορικός προς τα δυτικά και ύστερα με κατεύθυνση προς τα νοτιοανατολικά κατεβαίνει προς το Σταυροπήγι ή Άμπλιανη. Το τοπωνύμιο Σταυροπήγι επιβεβαιώνει την ύπαρξη παλιού σταυροπηγιακού μοναστηριού στην περιοχή. Σήμερα μέσα και γύρω από το χωριό Θα συναντήσουμε την εκκλησία] της Αγ. Παρασκευής στην οποία υπάρχουν ενδιαφέρουσες εικόνες αγνώστου ζωγράφου με χρονολογία 1806, το δε ξυλόγλυπτο τέμπλο έγινε, σύμφωνα με επιγραφή του, το 1801 και την εκκλησία του Αγ. Νικολάου στην οποία ξεχωρίζει η ενεπίγραφη μικρή εικόνα ρωσικής προέλευσης. Έξω από το χωριό υπάρχουν η Αγ. Σωτήρα στο κοιμητήριο, ο Αγ. Ιωάννης, ο Προφήτης Ηλίας και στη Θέση Αμπέλια τα ερείπια του Αγ. Αθανασίου, στη θέση που βρισκόταν το Παλιό Χωριό.
Η Άμπλιανη ήταν ιδιαίτερα γνωστή για την ονομαστή παραγωγή σε υφαντά κλινοσκεπάσματα και για την ιδιόρρυθμη φορεσιά των γυναικών της. Μάλιστα λέγεται ότι τα παλιά χρόνια, χάρη στην αφθονία του προβατίσιου μαλλιού οι άνδρες δούλευαν για να τα γνέσουν και μάλιστα περισσότερο από τις γυναίκες, που γι’ αυτό λέγονταν “ροκάδες”. Εξίσου φημισμένος είναι ο Αμπλιανίτικος χορός, ο Στέγκος, που χορεύεται στην ομώνυμη τοποθεσία του χωριού στο μεγάλο πανηγύρι που γίνεται κάθε χρόνο στη γιορτή της Αγ. Παρασκευής στις 26 Ιουλίου.
Επιστρέφοντας στη Δομνίστα μπορεί κανείς να περάσει από το χωριό Σκοπιά και να στρίψει προς τη Μεσοκώμη ένα από τα πιο απομακρυσμένα χωριά του νομού κτισμένο σε μια καταπράσινη τοποθεσία. Στη Θέση Ζηρέλι, ανάμεσα στη Ράχη Δομνίστας-Μεσοκώμης υπάρχουν δύο τοποθεσίες που λέγονται Νούρκα Σκάλα και Καλόγηροι. Σ’ αυτή την περιοχή, τον Ιούνιο του 1821 έγινε η μάχη της Σκάλας του Τέρνου όπου οι επαναστατημένοι Ελληνες νίκησαν τους Τούρκους του Νούρκα Πασά. 0 επισκέπτης του φιλόξενου χωριού της Ευρυτανίας μπορεί να επισκεφθεί το σπήλαιο που ανακαλύφτηκε το 1961 σε μια πλευρά του βουνού Καρφοπτελιάς. Απέχει από το δημόσιο δρόμο, καθώς κατεβαίνουμε από το Ζηρέλι, γύρω στα 15′ λεπτά της ώρας με τα πόδια κι έχει αξιοπρόσεκτους σταλαχτίτες και σταλαγμίτες. Από το Κρίκελλο ή από τη Δομνίστα με ζώο μπορείτε να πάτε, μόνο το καλοκαίρι, στα απόμερα χωριουδάκια που βρίσκονται κολλημένα στις άγονες βουνοπλαγιές δεξιά ή αριστερά από τον Κρικελλοπόταμο. Βράχοι και γκρεμοί χωρίζουν το ένα από το άλλο και όπου υπάρχει έστω και λιγάκι ομαλός τόπος θα συναντήσετε και ένα από τα χωριά αυτά. Βέβαια μια τέτοια εκδρομή από το Κρίκελλο για τα χωριουδάκια τούτα αφορά τους νέους πεζοπόρους εκδρομείς που δεν φοβούνται ν’ αντιμετωπίσουν την τραχύτητα του εδάφους, με την ανταπόδοση απολαύσεων σε τοπία εξαιρετικής ποικιλίας, γραφικότητας και ομορφιάς.
Από τη χαράδρα του Κρικελλοπόταμου σημειώνουμε τις τοποθεσίες: Αητοφωλιά που θα συναντήσετε λίγο πριν φτάσετε στα Ψιανά, η κρεμαστή γέφυρα της Ροσκάς, το πανέμορφο φαράγγι του Πανταβρέχει κοντά στη Ροσκά με τους εντυπωσιακούς καταρράκτες που κατρακυλούν τα απόκρημνα βράχια και τον Αί-Γιώργη λίγο πριν φθάσετε στο Κοντό (Κοντίβα). Με φορτηγό μπορείτε να πάτε μόνο ως τη Στουρνάρα. Από εκεί και πέρα Θα πρέπει να έχετε οδηγό για να σας δείξει το Κακογέφυρο, τον Παλιοσκιάχτη και άλλες ενδιαφέρουσες τοποθεσίες. Ο χωματόδρομος τερματίζει στο χωριό Ροσκά περνώντας από τα Ψιανά.
Σε απόσταση μιας ώρας με τα πόδια από τα Ψιανά και προς τα ανατολικά θα φτάσουμε στην τοποθεσία “Ζαγορά”, όπου βρέθηκαν ποικίλα αντικείμενα οικιακής χρήσεως αρχαίου οικισμού, καθώς πιθάρια, πήλινα λυχναράκια και πλήθος τριμμάτων από κεραμίδια και άλλα αντικείμενα. Επίσης, στην τοποθεσία “Κτίσμα” υπάρχει τείχος με μεγάλες πέτρες που προδίδουν την ύπαρξη ισχυρού πελασγικού ή προπελασγικού φρουρίου, που δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί όπως συμβαίνει με πολλά όμοιά του στην Ευρυτανία.
Για τα Ψιανά, από τη ΔΕΗ, υπάρχει δασικός δρόμος λίγο πριν φτάσουμε στη γέφυρα Δομνίστας. Ακολουθεί τη δεξιά όχθη του Κρικελλοπόταμου και Θέλει να εξυπηρετήσει τη ΔΕΗ στη μεταφορά μηχανημάτων και υλικών για ένα νέο φράγμα που θα γίνει σε επιλεγμένο σημείο του Κρικελλοπόταμου κοντά στα Ψιανά. Ευνόητη είναι n αξία του φράγματος για τον τόπο και ιδιαίτερα για τη δημιουργία τουριστικής κίνησης. Στην κοινότητα Ψιανών υπάγονται και οι συνοικισμοί Παλιοχώρι, Κομματέικα, Καστανούλα και Βύθισμα του οποίου το παλιό χωριό βούλιαξε το 1923. Μπορεί κανείς να φτάσει μετά από περίπου δύο ώρες πεζοπορία από το Κρίκελλο. H Καστανούλα, όπως προδίδει το όνομά της περιβάλλεται από δάση αγριοκαστανιάς και πυκνών ελάτων. Μέχρι πριν από περίπου 20 χρόνια οι κάτοικοι του χωριού εργάζονταν στην κατασκευή λιναριών, χτενιών και αργαλειών. Είχαν και δικό τους γλωσσικό ιδίωμα για να συνεννοούνται σύντομα.
Όμως με την εκβιομηχάνιση της παραγωγής μετακόμισαν στο Αγρίνιο όπου ίδρυσαν δική τους συνοικία κι άλλαξαν επάγγελμα. Οπωσδήποτε εδώ επάνω και προπαντός η Καστανούλα είναι ιδεώδης τόπος παραθερισμού για όσους αναζητούν την ησυχία και τη γαλήνη που χαρίζει η παρθένα φύση. Επιστρέφοντας προς το Καρπενήσι έχουμε δυο επιλογές: η μια είναι να επιστρέφουμε από το δρόμο που ήρθαμε οπότε θα επισκεφθούμε το Κλαυσί κάποια άλλη στιγμή. H δεύτερη είναι να στρίψουμε αριστερά στους Αγ. Θεοδώρους και ακολουθώντας το χωματόδρομο να φτάσουμε μέχρι το Κλαυσί. Ο χωματόδρομος είναι στο μεγαλύτερο μέρος του βατός, αν και έχει κάποια σημεία με μεγαλύτερη δυσκολία. Αυτό βέβαια ισχύει για τα συμβατικά αυτοκίνητα γιατί αν διαθέτετε αυτοκίνητο 4×4 δεν θα έχετε κανένα πρόβλημα!
Το πρώτο κομμάτι της διαδρομής πάντως θα σας αποζημιώσει για τη μικρή ταλαιπωρία αφού ο δρόμος διασχίζει ένα πυκνό δάσος με έλατα που μοσχομυρίζουν, ενώ τόπους τόπους υπάρχουν ανοίγματα σκεπασμένα με πυκνό γρασίδι που χαρίζουν μια ιδιαίτερη ομορφιά στο τοπίο.
Πρώτο χωριό που θα συναντήσουμε σε υψόμετρο 1.230 μ. είναι το Συγκρέλλο που είναι φημισμένο για την παραγωγή μήλων και πατάτας. Περίπου τρία χιλιόμετρα μετά φτάνουμε στην Ανιάδα ένα μικρό χωριό όπου συναντάμε πάλι τον ασφαλτόδρομο. Μετά από εννιά περίπου χιλιόμετρα συναντάμε την πλατεία του χωριού Μουζίλο όπου βρίσκεται η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, που κτίστηκε το 1650 και το ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι εικόνες της χρονολογούνται στα 1710. H εικόνα της Παναγίας του τέμπλου φέρει την προσωνυμία “Η Πορταϊτισσα”. Αξίζει επίσης να κάνετε μια επίσκεψη στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, που κτίστηκε το 1700. Σε μικρή απόσταση από το Μουζίλο βρίσκονται οι ωραίες τοποθεσίες Κορφολλόγγια και Κουρεμένη.
Το Κλαυσί ή Κλαφί είναι ένα πλούσιο χωριό, με ωραία πέτρινα σπίτια, περιποιημένα κτήματα και κήπους με άφθονα λουλούδια και κληματαριές και αρκετή εύφορη περιοχή στη μικρή κοιλάδα της Ποταμιάς. Λέγεται ότι υπήρξε κάποτε, σε άγνωστο χρόνο, πρωτεύουσα της Ευρυτανίας, στην παλαιοχριστιανική δε εποχή ίσως και έδρα επισκόπου. Δεν είναι όμως γνωστό αν εδώ ήταν η αρχαία Οιχαλία για την οποία πολλά ευρυτανικά χωριά ερίζουν αλλά οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι εδώ ήταν το αρχαίο Κάλλιον. Το Κλαυσί, όπως ήδη είπαμε, μπορούμε να το επισκεφθούμε κάνοντας τη διαδρομή προς τον Προυσό, αφού απέχει ελάχιστα χιλιόμετρα από τον κεντρικό δρόμο.
Σύμφωνα με την παράδοση το χωριό πήρε το όνομά του από τα δάκρυα που έχυσαν οι κάτοικοί του ύστερα από την τρομερή καταστροφή του, πιθανώς από τους Γαλάτες του Βρένου το 279 π.Χ. Κοντά στο χωριό βρίσκεται η τοποθεσία Αγ. Νικόλας όπου υπάρχουν πολλές ενδείξεις παλαιού οικισμού, όπως θεμέλια σπιτιών, κεραμίδια, οικιακά αντικείμενα, υδραγωγοί κλπ. Λίγο έξω από το χωριό, προς την Ποταμιά του Καρπενησιώτη, βρίσκεται το μοναδικό παλαιοχριστιανικό μνημείο της Ευρυτανίας, η παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγ. Λεωνίδα του 5ου αι. Τον Αύγουστο του 1955, μετά από μια πλημμύρα του ποταμού, δυο Κλαψιώτες είδαν στην άκρη του δρόμου ένα μικρό τμήμα ψηφιδωτού και σταμάτησαν να το θαυμάσουν. Μετά τις ανασκαφές στα καλλιεργήσιμα χωράφια της περιοχής ήρθε στο φως το θαυμάσιο ψηφιδωτό δάπεδο της παλαιοχριστιανικής εκκλησίας. Το μέγεθος του ναού και η πολυτελής κατασκευή του επιβεβαιώνουν την πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής στο παρελθόν.
Ο ναός ήταν μήκους 28 μ. και πλάτους 18 μ. και σήμερα έχει καλυφθεί με οροφή και τελούνται ορισμένες λειτουργίες. Το ψηφιδωτό δάπεδο είναι αρκετά καλά διατηρημένο σε πολλά σημεία και παρουσιάζει πολύ αξιόλογα θεματικά και επιγραφικά στοιχεία. Εκτός από το σπουδαιότατο ψηφιδωτό δάπεδο που αναφέραμε, διασώθηκε η θέση ταυ σύνθρονου και της Αγίας Τράπεζας. Αν τυχόν βρείτε κλειστό το μνημείο μπορείτε να απευθυνθείτε στον παπά του Κλαυσίου ή στα καταστήματα της πλατείας του χωριού που θα τον ειδοποιήσουν για να σας ανοίξει να θαυμάσετε την υπέροχη αυτή παλαιοχριστιανική εκκλησία.